Việt Nam cũng là quốc gia hiếm hoi được vinh danh 3 lần cho giải thưởng Nhà khoa học trẻ tài năng quốc tế trong năm 2015, 2018 và 2022 tại Paris qua những thành tựu nổi bật trong nghiên cứu khoa học của các nhà khoa học nữ trẻ Việt Nam.
Tại Viện Hàn lâm Khoa học & Công nghệ Việt Nam, chương trình Giải thưởng L’Oréal – UNESCO Vì sự phát triển phụ nữ trong khoa học (For Women in Science) đã tổ chức buổi lễ trao Giải thưởng Nhà Khoa học nữ xuất sắc năm 2022 cho 3 Nhà khoa học nữ Việt Nam đã có các đề án nghiên cứu tiềm năng vì sức khỏe và lợi ích cho cộng đồng, đồng thời vinh danh PGS.TS. Hồ Thị Thanh Vân, nhà khoa học nữ trẻ vừa được trao tặng giải thưởng L’Oreal – UNESCO Nhà khoa học trẻ tài năng thế giới (International Rising Talent) tại Paris vào tháng 6 vừa qua.
Từ năm 2009, Chương trình L’Oréal – UNESCO Vì sự phát triển phụ nữ trong khoa học đã được giới thiệu đến Việt Nam nhằm hướng đến mục tiêu hỗ trợ khuyến khích việc sử dụng trí tuệ, sự sáng tạo và đam mê của “một nửa thế giới” là những nhà khoa học nữ tại Việt Nam. Trong suốt 13 năm qua, chương trình Giải thưởng và học bổng nghiên cứu khoa học dành cho nữ giới này đã vinh danh 35 nhà khoa học nữ xuất sắc Việt Nam từ nhiều tỉnh thành trong cả nước vì những nghiên cứu được đánh giá là có ý nghĩa khoa học quan trọng, góp phần cải thiện và thay đổi cuộc sống của cộng đồng và giúp họ tiếp tục theo đuổi niềm đam mê với nghiên cứu khoa học.
Phó CT HLHPN Việt Nam Trần Lan Phương trao hoa tuyên dương PGS.TS Hồ Thị Thanh Vân
Việt Nam cũng là quốc gia hiếm hoi được vinh danh 3 lần cho giải thưởng Nhà khoa học trẻ tài năng quốc tế trong năm 2015, 2018 và 2022 tại Paris qua những thành tựu nổi bật trong nghiên cứu khoa học của các nhà khoa học nữ trẻ Việt Nam, những người luôn sống với niềm đam mê cống hiến cho nghiên cứu khoa học để mang đến một thế giới tốt đẹp hơn. Trong năm 2020, 3 nhà khoa học nữ Việt Nam được vinh danh qua giải thưởng L’Oreal – UNESCO Vì sự phát triển phụ nữ trong khoa học các năm trước cũng được chọn lựa vào các vị trí hàng đầu trong danh sách 100 nhà khoa học xuất sắc châu Á.
Năm 2022, chương trình L’Oréal – UNESCO Vì sự phát triển phụ nữ trong khoa học vinh danh 3 nhà khoa học trẻ xuất sắc trong 2 lĩnh vực Khoa học Vật liệu và Khoa học Đời sống. Tiêu chí chọn lựa được dựa trên thành tích nghiên cứu khoa học nổi bật thông qua số lượng các bài viết được đăng tải trên các tạp chí quốc tế, các ấn phẩm khoa học được xuất bản, các hoạt động nghiên cứu khoa học đã và đang tham gia, và vai trò hình mẫu cho các thế hệ nghiên cứu trẻ.
Hội đồng khoa học L’Oréal – UNESCO For Women in Science tai Việt Nam đã bình chọn 3 nhà khoa học xuất sắc của năm 2022 bao gồm:
1. PGS. TS. Lê Minh Hà – Trưởng phòng Hóa dược, Viện Hóa học các hợp chất thiên nhiên, Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam
2. PGS.TS. Phan Thị Phương Nhi – Phó Trưởng khoa Nông học, phụ trách Khoa học & Hợp tác Quốc tế, Khoa Nông học, Đại học Nông Lâm Huế
3. TS. Hà Thị Thanh Hương – Trưởng bộ môn Kỹ thuật Mô và Y học Tái tạo, Khoa Kỹ thuật Y sinh, Đại học Quốc tế, Đại học Quốc gia TP. Hồ Chí Minh
Ba nhà khoa học nữ xuất sắc của năm được vinh danh sẽ nhận được học bổng nghiên cứu trị giá 150 triệu đồng, để giúp họ tiếp tục phát triển đề án giai đoạn đầu cho các nghiên cứu chuyên sâu kế tiếp để tạo nên các ảnh hưởng và lợi ích lớn tại Việt Nam.
Trong khuôn khổ Lễ Trao giải và nhằm khuyến khích động viên các sinh viên ngành Khoa học tiếp tục phát triển trong lĩnh vực khoa học, chương trình Giải thưởng & Học bổng L’Oréal – UNESCO Vì sự phát triển phụ nữ trong khoa học đã tổ chức Hội thảo khoa học chia sẻ các đề tài nghiên cứu khoa học của các Nhà khoa học nữ từng đạt giải thưởng với nữ sinh viên các ngành Khoa học.
Sinh viên ngành khoa học sẽ được gặp gỡ với TS. Trần Thị Ngọc Dung, Trưởng phòng Công nghệ Thân Môi trường, Viện Công nghệ Môi trường, Viện Hàn lâm Khoa học và công nghệ Việt Nam qua đề tài sử dụng vật liệu nano để tiêu diệt các mầm bệnh do vi khuẩn và virus cho con người và vật nuôi. Tiếp nối là nội dung Vật liệu polymer nanocomposite xanh được tổng hợp từ nguồn sinh khối và tái chế của PGS. TS. Hoàng Thị Đông Quỳ, Khoa Khoa học và Công nghệ Vật liệu, Trường ĐH Khoa học Tự Nhiên, ĐHQG TPHCM và đề tài đạt giải quốc tế Năng lượng xanh, năng lượng bền vững trong tương lai của PGS.TS. Hồ Thị Thanh Vân, Trưởng phòng khoa học công nghệ và Quan hệ Đối ngoại, trường Đại học Tài nguyên và Môi trường, thành phố Hồ Chí Minh.
Đây là cơ hội đặc biệt để các bạn nữ sinh viên ngành Khoa học được cập nhật về các lĩnh vực nghiên cứu khoa học trọng tâm của thế giới, học hỏi về các kinh nghiệm để vượt qua các thách thức trong con đường nghiên cứu khoa học từ các nhà khoa học trẻ hàng đầu tại Việt Nam để tiếp tục theo đuổi niềm đam mê nghiên cứu khoa học của mình.
Nhà khoa học nữ xuất sắc năm 2022 (L’Oréal – UNESCO For Women in Science National Fellowship)
1. Phó Giáo sư – Tiến Sĩ Lê Minh Hà
Trưởng phòng Hóa dược Viện Hóa học các hợp chất thiên nhiên – Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam
Thảo dược hiện không chỉ đóng vai trò quan trọng trong các liệu pháp điều trị bệnh bằng phương pháp cổ truyền ở các nước phương Đông mà trong y học hiện đại, thảo dược cũng được sử dụng trong các liệu pháp điều trị bệnh trực tiếp theo phương pháp y học cổ truyền, đồng thời làm nguyên liệu cơ sở cho các quá trình tổng hợp họăc bán tổng hợp các loại dược phẩm phức tạp. Các hợp chất phân lập được từ thảo dược còn được làm chất khơi mào trong tổng hợp các hợp chất mới có ý nghĩa trong y học và được sử dụng như các chỉ thị trong phân loại thực vật để giúp sự nghiên cứu quá trình hình thành các hợp chất mới.
Gần đây, hướng nghiên cứu khai thác các hoạt chất từ nguồn thảo dược tự nhiên trong hỗ trợ đau nhức xương khớp từ các bài thuốc của dân tộc vùng núi phía Bắc Việt Nam rất phù hợp, có hiệu quả, an toàn và ít tác dụng phụ, trong đó có bài thuốc tắm lá nổi tiếng của người Dao đỏ tại xã Tả Phìn, huyện Sapa. Hiện tại, bài thuốc tắm nói trên đang được khẳng định qua trải nghiệm thực tế của dân địa phương và khách du lịch đến Sapa.
Nghiêu cứu của PGS.TS. Lê Minh Hà hướng đến việc bổ sung các bằng chứng khoa học hiện đại cho bài thuốc này để góp phần bảo tồn lưu giữ các bài thuốc cổ của người dân tộc Dao đỏ; giúp người dân bản địa biết lưu giữ, phát triển nhân rộng các cây thuốc quý, phục vụ cho sức khỏe cộng đồng và góp phần phát triển kinh tế tuần hoàn cho cộng đồng dân tộc thiểu số.
2. Phó Giáo sư Tiến sĩ Phan Thị Phương Nhi
Phó Trưởng khoa Nông học, Khoa Nông học, Đại học Nông Lâm Huế
Chè là loài cây có đặc điểm sống quanh năm mang lại giá trị cho sức khỏe quý giá cho con người. Tuy nhiên, trong nghiên cứu phát triển cây chè phục vụ phát triển kinh tế xã hội khu vực miền Trung, kiến thức khoa học về các đặc điểm giống chè xanh ở những khu vực này vẫn còn rất hạn chế.
PGS.TS. Phan Thị Phương Nhi đã áp dụng phương pháp chỉ thị phân tử trong việc đánh giá đa dạng nguồn gen, thông qua đó tạo lập nguồn kiến thức quý giá về đặc điểm các giống chè đang được trồng tại khu vực miền Trung, đặc biệt là nhận diện chè Truồi (loại chè Truồi đã từng là loại nước uống phổ biến trong cung đình Huế), góp phần khẳng định tên tuổi của chè Truồi là một đặc sản của cố đô Huế.
Đề án của chị có ý nghĩa quan trọng trong việc đánh giá đa dạng di truyền các loài chè, định danh cấp độ các loài để có thể đảm bảo chất lượng của các loại chè, từ đó có thể bảo tồn các nguồn vật liệu quý và đặc hữu, góp phần bảo tồn giá trị văn hóa phi vật thể của cô đô Huế. Vị ngon của chè được tạo nên bởi giống chè bản địa “chè Truồi”, kết hợp với tiểu khí hậu đặc trưng ở triền núi Ấn Lĩnh, nguồn nước thiên nhiên và chất đất phù sa được bồi đắp hàng năm từ sông Hưng Bình thuộc làng Nam Phổ Cần, mang lại cho người dùng cảm giác khó quên khi được thưởng thức hương thơm nồng tự nhiên, vị chát ngọt và dịu nhẹ của loại chè này.
3. Tiến sĩ Hà Thị Thanh Hương
Trưởng bộ môn Kỹ thuật Mô và Y học Tái tạo, Khoa Kỹ thuật Y sinh, Đại học Quốc tế, Đại học Quốc gia TP. Hồ Chí Minh
Tiến sĩ Hà Thị Thanh Hương được vinh danh qua đề án nghiên cứu về kỹ thuật phát hiện sớm bệnh Alzheimer qua việc sử dụng dấu ấn sinh học có trong huyết tương là protein p-tau 217.
Trên thế giới hiện nay có khoảng 50 triệu người mắc sa sút trí tuệ, trong đó có Việt Nam. Do căn bệnh Alzheimer (viết tắt là AD) là một dạng bệnh suy thoái thần kinh có diễn tiến liên tục, không thể đảo ngược, bệnh khởi phát từ sự chết của tế bào thần kinh tích tụ qua nhiều năm. Khi mang bệnh Alzheimer, bệnh nhân AD có thể đối mặt với những suy giảm trầm trọng ở khả năng hoạt động xã hội, nghề nghiệp và khả năng tự chăm sóc bản thân. Kèm theo đó là chi phí điều trị và chăm sóc cho bệnh nhân Alzheimer về lâu dài gây nên một áp lực kinh tế vô cùng lớn cho bản thân gia đình người bệnh cũng như các nền kinh tế trong đó có tỷ lệ người mắc bệnh Alzheimer cao.
Trước tình trạng này, các quốc gia đều thấy rõ tầm quan trọng và tính cấp thiết, ý nghĩa khoa học của việc điều trị và can thiệp sớm bệnh Alzheimer. Tuy nhiên, hiện nay vẫn chưa có phương pháp điều trị dứt điểm cho bệnh Alzheimer. Các phương pháp chẩn đoán hiện tại hầu hết chỉ dựa vào đánh giá nhận thức và sự thay đổi của cấu trúc não. Do đó, các phương pháp này chỉ có thể phát hiện giai đoạn muộn của bệnh, khi các triệu chứng lâm sàng đã biểu hiện và tổn thương não không còn phục hồi được vì hầu hết các liệu pháp điều trị hiện nay chỉ nhắm vào giai đoạn muộn và đã được chứng minh là không đem lại hiệu quả.
Đề án của TS. Thanh Hương tập trung vào việc sử dụng những dấu ấn sinh học có trong huyết tương đầy triển vọng được dùng cho chẩn đoán Alzheimer là protein tau được phosphoryl hoá (p-tau). P-tau là một thành phần quan trọng kích hoạt sự hình thành của đám rối tơ thần kinh nội bào, vốn là một cơ chế bệnh sinh quan trọng của bệnh Alzheimer.
Tại Việt Nam, chưa có nghiên cứu nào hướng tới việc phát triển một xét nghiệm kết hợp hóa chất miễn dịch và hạt nano để chẩn đoán sớm AD sử dụng mẫu huyết tương. Vì thế, nghiên cứu của TS. Hà Thị Thanh Hương nhắm đến việc áp dụng một xét nghiệm siêu nhạy đã được xác minh là hoạt động hiệu quả với p-tau 181, một dấu ấn sinh học AD có nồng độ thấp trong máu là nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng. Bằng cách áp dụng các nguyên tắc điện hóa, phương pháp này rất tiềm năng trong việc mang lại độ chính xác cao với giới hạn phát hiện và định lượng tối thiểu, đảm bảo phát hiện được sự thay đổi nồng độ p-Tau trong mẫu máu dù là nhỏ nhất để phân biệt bệnh nhân AD với nhóm chứng.
Nhóm nghiên cứu của TS Hương cũng đã kết nối với các bệnh viện hàng đầu về sa sút trí tuệ tại Việt Nam, bao gồm Bệnh viện Đại học Y Dược, Bệnh viện 30-4, cũng như các nhóm nghiên cứu chẩn đoán phân tử từ Đại học Khoa học Tự nhiên, Đại học Bách khoa Hồ Chí Minh, tạo điều kiện hợp tác trong tương lai cùng triển khai hướng nghiên cứu rất có ý nghĩa khoa học và thực tiễn tại Việt Nam
Ông Christian Manhart – Trưởng Đại diện UNESCO tại Việt Nam
4. Phó Giáo sư – Tiến sĩ Hồ Thị Thanh Vân
Trưởng phòng Khoa học Công nghệ và Quan hệ Đối ngoại – Trường Đại học Tài nguyên & Môi trường, thành phố Hồ Chí Minh
Phó Giáo sư – Tiến sĩ Hồ Thị Thanh Vân được Hội đồng khoa học thế giới đề cử giải thưởng nhà khoa học trẻ tài năng thế giới năm 2022 cho Nghiên cứu phát triển pin nhiên liệu và năng lượng hydro xanh – thiết lập chu trình tuần hoàn năng lượng xanh, tái tạo và bền vững. Công trình nhằm tiếp cận và giải quyết những vấn đề mang tính cấp thiết và thách thức toàn cầu về an ninh năng lượng, bảo vệ môi trường, giảm thiểu khí nhà kính CO2 hướng đến phát triển bền vững bằng việc thiết lập vòng tuần hoàn năng lượng xanh, trong đó tập trung vào việc nghiên cứu và sản xuất năng lượng hydro xanh, pin nhiên liệu.
Ân Lâm
